Riga' da Art Nouveau (Jugendstil)
Art Nouveau
19. Yüzyılın sonları ve 20. Yüzyılın başlarından bir tarzdır. Mimarideki
kullanımı bugünün tarz sistemine ulaşmasını sağlamıştır.
Art Nouveau
yaratıcı yaklaşımının temel ilkesi, bir binanın işlevsel elemanlarının
(planlama, yapım yöntemleri ve malzemeler) sanatsal bir imge ile ifade
edilmesiydi. Art Nouveau mimarisinde çok çeşitli formel sanatsal akımlar
gözlenebilir (Eklektik Dekoratif Art Nouveau, Rasyonellik, çoğunlukla
adlandırıldığı biçimde Dikey Art Nouveau ve Ulusal Romantizm) Bezemeli dekorlar
tarzın özünü belirlemez fakat bununla birlikte Art Nouveau yapılarının sanatsal
sentezi içerisinde dekoratif bezemeler yalnızca Art Nouveau karakteristiğinde
formlara sahiptir.
Riga'da Art
Nouveau'nun gelişimi şehrin benzeri görülmemiş refah dönemine ve ani nüfus
artışıyla aynı zamana denk düşer. Birkaç yıldan fazla bir süre içinde 100'den
fazla çok katlı bina dikilmiştir. Riga'nın merkez bölgesinin farklı görünümü
20. Yüzyılın başlarında şeklini almıştır. 1904'ten itibaren, Riga'nın geç 19.
Yüzyıl mimarisinin eklektik karakteristiği tamamen kaybolmuştur. Merkez
bölgedeki tüm binaların yaklaşık %40'ı Art Nouveau tarzındadır. Bu da dünyadaki
diğer herhangi bir şehirden oldukça fazladır.
Riga'da
yerli mimarlar aktif iş sahibidirler. Yaklaşık 250 bina K. Pēkšēns'in
tasarımları uygulanarak inşa edilmiş; J. Alksnis yaklaşık 140 tanesine imza
atmış; O. Bārs, R. Donbergs ve E. Laube, 80 tanesinin; A.Vanags, 70; P.
Mandelštams ve E.Pole, 40; B. Bīlenšteins, 30; M. Nukša, 20 tanesinin
sahibidir. Mimarların neredeyse hepsi mesleki eğitimlerini Riga Teknik
Enstitüsü'nde almıştır.
Eklektik Dekoratif Art Nouveau
Cephelerde
binanın ölçülü şekline aldırmaksızın dekoratif bezemelerdeki abartı, Art
Nouveau tarzına özgü bir karakteristiktir. Temel mimari yapısı -yüzey
dekorasyonlarıyla canlandırılan düzenli ritimler- 20. Yüzyıl eklektisizminden
farklı olmayan bazı binalar mevcuttur. Döneme yeni girenler yalnızca bezemeli
motiflerdir – gergin şekilde eklemlenmiş çizgiler, geometrik figürler ya da
stilize edilmiş bitki tasvirli bezemeler, maskeler ve genişletilmiş oranlar vs.
Bu Eklektik Dekoratif akımı Art Nouveau tarzının gelişimin erken safhalarında
ortaya çıkmıştır ve Riga'da fazla örneğine rastlanmamaktadır. En karakteristik
örnekler, Alberta Sokağı üzerinde ve yakınındaki M. Eizenšteins tarafından
tasarlanmış olan binalar ve H. Šēls, F. Šefels, R. Cirkvics. J. Alksnis ve
diğer mimarlar tarafından tasarlanmış yapılardır.
Dikey Art Nouveau
Bu, Riga'nın
Art Nouveau tarzı mimarisinin en karakteristik formel akımlarındandır. 1906'dan
sonra romantik tarzda motiflerin bina cephelerinden yavaş yavaş kaybolması ile
yayılmıştır. Bir binanın sanatsal imgesi cephedeki dikey elemanların
vurgulanması ile şekillenir. Bu da cumbaların ve rölyeflerin güçlü biçimde
eklemlenmesini ve birkaç kat yukarı uzanan, dışarı doğru çıkık şeritleri
kapsar. Bezemeli dekorasyonlar katlar arası boşluklarda gösterilir ve cephenin
temel mimari formlarına tamamen bütünleşmiş biçimdedirler, aynı zamanda da
yapının dikeyselliğini de vurgulamaktadırlar. Riga'nın Art Nouveau yapılarından
oluşan zengin mirasının üçte birinden fazlası Dikey Art Nouveau tarzını
sergiler. Bazı yerlerde bu yapılar, kentsel çevrelerine tamamen hâkim konumda
ve tanımlar niteliktedir (Brivibas Sokağı, Ģertrudes Sokağı, Aleksandra Čaka
Sokağı vs.). Sıklıkla J. Alksnis, E. Laube, B. Bīlenšteins, O. Bārs, P.
Mandelštams vs. gibi mimarların işleriyle temsil edilirler.
Ulusal Romantisizm
Riga
mimarları tarafından mimaride farklı bir Leton tarzı geliştirmek için yapılmış
bir girişimi yansıtır. Bu Art Nouveau tarzı 1905 ile 1911 arasında
zenginleşmiştir. Geleneksel ahşap yapılar ve dekoratif sanatlar, ana ilham
kaynağı olarak hizmet etmiştir. Leton mimarlar doğal ve yerli yapı
malzemelerinin kullanımına özellikle değer vermiştir. Ulusal Romantisist
yapıların karakteristiğinde, formlarda belirli bir ağırlık, anıtsal asalet,
hayli eğimli çatılar, üstleri köşeli derin denizlikli pencereler ve fazlasıyla
imtina ile kullanılan, bazen de Art Nouveau estetiğinin karakteristiği olan plastik,
yuvarlak desenlere dönüşen zarif etnografik motifler vardır. Riga'daki
neredeyse her 3 ya da 4 Art Nouveau tarzı binadan biri hemen hemen Ulusal
Romantisizm kategorisine sokulabilir. Sanatsal kompozisyonlar sıklıkla yapı
elemanlarından faydalanır (metal lentolar, destek kirişleri vs.). Bu formda en
büyük ustalar: E. Laube, K. Pēkšēns, A. Vanags, A. Malvess idi. Ulusal
Romantisizm Baltık Alman mimarların işlerinde de gözlenebilir.
Art Nouveau
mimarisi başlıca olarak Riga'da bulunabilir ve Letonya'nın diğer yerlerinde
yalnızca nadir örnekler görülebilir.
Kaynak: Letonya
Enstitüsü
0 yorum:
Yorum Gönder