Toplamda dünyada 1,5 milyondan fazla Leton vardır. %90
kadarı Letonya’da yaşarken diğerleri ABD, Rusya, Avustralya, Kanada, Birleşik
Krallık ve Almanya ile Brezilya, Litvanya, İsveç, Estonya ve İrlanda’da
bulunur. Aslında dünyada Letonların varlık göstermediği az ülke vardır, o
yüzden Letonya’yı hiç ziyaret etmemiş olsanız dahi başka bir yerde bir Letonlar
karşılaşma şansınız yüksektir. Bu kitapçık size bir Leton’un ne olduğunu daha
iyi anlamanıza yardımcı olma amacıyla hazırlanmıştır. Kabul edelim ki her birey
kendine hastır, ama biz çoğu Leton için yaygın olan daha belirgin özellikleri
bu yazımızda vurgulamak istedik.
Bir Leton’un Evi Ve Ailesi
Tarih içinde Letonlar tek ailelik çiftlik evlerinde yaşamayı
köylerde yaşamaya tercih etmiştir. Letonya’nın kırsal kesimlerinde oturanların
çoğu aynı şekilde yaşamaya devam etmektedir. Letonların bu diğerlerinden rahat
bir uzaklıkta mahremiyet tutkusu, içine kapanık, kendilerine yeten ve bağımsız
karakterlerinden dolayı olabilir. Bugün dahi, bir Leton ailesini ve evini her
şeyin üzerinde tutar ve sadece yakın arkadaşlar ile akrabaları bu aile içindeki
özel haneye kabul eder. Bir Leton çok sayıda yakın arkadaşa sahip olmayabilir
fakat kurulmuş olan o arkadaşlıklar altından daha değerlidir. Kadınlar Leton
toplumunda özellikle önemli bir rol oynarlar. Aile içinde, aileyi bir arada
tutan ve geleneği aktaran kadındır. Bugün Letonya’da kadınlar, devlet
başkanlığı dâhil olmak üzere önemli rolleri üstlenmiştir. Leton erkekleri de
buna karşılık, Leton kadınlarının akıllı ve ilgili olmalarının yanında
fazlasıyla güzel olmalarının gururunu yaşar.
Bir Leton Ne Yer?
Antik çağlardan beri, Leton bayramları görünüşte bitmeyecek
bir yemek bolluğu ve şevkle tüketilen ruhların olduğu neşeli kutlamalarla nitelenir.
Fakat sıradan günlerde dahi, bir Leton için iyi bir yemek önemlidir. Geleneksel
Leton mutfağı çeşitli yemekleri içerir: çavdar ekmeği, patates, sosis ve et,
balık, çeşitli süt ürünleri, bira ve kvass. Kahvaltılar genelde çay veya kahve
ile birlikte peynirli ya da sosisli sandviçten oluşur. Öğle yemekleri sıklıkla
bir bardak kefir ya da meyve suyu ile birlikte sebzeli veya etli çorba ile
patates içerir. Daha az sıklıkla pirinç, karabuğday veya makarna, bir et
yemeğine eşlik eder. Letonlar hararetle geleneksel çavdar ekmeğine
düşkündürler, özellikle de ev yapımıysa, fakat “ekşi tatlı” çavdar ekmeği de
yaygındır. Çoğu Leton ailesinde paylar, elmalı turtalar ve cheesecake bir öğünü
tamamlamak üzere pişirilir.
Letonlar Ve Doğa
İster kentte ister şehirde yaşıyor olsun, tüm Letonlar
doğaya derin bir saygı gösterir: toprak, deniz, hayvanlar, özellikle de
çiçekler ve ağaçlar. Her türden büyük ağaç özel koruma için kayıt edilir ve
listelenirken büyük meşeler özellikle çok sevilir. Büyük ağaçlara duyulan bu yakın
ilginin kökleri eski zamanlardaki Hıristiyanlık öncesi inançlara, geleneklere
ve folklora, Letonların birçok doğa tanrısına tapındığı ve bu kutsal ağaçların
altında ya da etrafında ritüeller sergiledikleri zamanlara dayanır. Letonlar
aynı zamanda leyleklere çok özel bir ilgi duyarlar ve bir kimsenin evine yuva
yapmış bir leyleği o evde yaşayan kişilere bahşedilmiş bir lütuf olarak
görürler. Bu eskiden kalma gelenekler, hayata karşı “yeşil” bir felsefeyi
benimseyen çoğu günümüz Letonlarının düşüncelerinde yaşamaya devam etmektedir.
Letonya’nın çoğu bölümünün insan eli değmeden doğal halleriyle korunması
şaşırtmamalıdır.
Letonlar Ve Harika Dış Mekanları
Doğa sevgisi çoğu Leton’un hayat tarzının bir
parçasıdır. Letonlardan birçok nesil kırsal alanda yaşamayı ve çalışmayı
seçmişken, şehir sakinleri bile dinlenmek için zamanlarını şehrin hay huyundan
uzakta geçirmeyi tercih eder. Hafta sonlarını ve tatillerini deniz kıyısında
geçirirler, bir göl ya da nehir kenarında piknik yaparlar ya da Letonya’nın
büyük ormanlarında yürüyüşe çıkarlar. Bu özellikle yazın, Letonlar güneşlenerek
dinlenirken, yüzerken ya da balık tutarken, bisiklet veya bota binmek gibi daha
aktif sporlarla uğraşırken böyledir. Letonya’nın zengin vahşi yaşamı sayesinde
avcılık erkekler arasında hâlâ yaygın bir spordur. Gün içindeki faaliyetler ne
olursa olsun, akşamlar genellikle başında yemeklerin pişirildiği, şarkıların
söylenip düşlerin kurulduğu ateşlerin etrafında sonlanır.
Bir Leton Ve Toprakları
Küçük aile çiftliklerine ve çiftlik evlerine, evdeki Leton
ruhunun en iyi görüldüğü yerler olarak bakılır. Buralar Leton değerlerinin ve
geleneklerinin yetiştiği ve korunduğu yerlerdir. Letonya’da bu tür çiftlikler
sokak ya da yol isimleriyle değil, çoğu yüzyıllar öncesine kadar giden özel
isimlerle adlandırılır. Bahçe yetiştirmek yaygın bir hobidir hatta en güzel ve
en iyi bakılmış bahçeler arasında yarışmalar dahi yapılır. İhtiyar Letonlar
zamanlarının büyük kısmını meyve sebze bahçeleri için harcar ve kış için stok
hazırlarlar: reçeller ve meyve suları ile salamura ve sebze turşuları ve
özellikle de salatalık ile lahana turşusu. Ormanlardaki zenginlikten ötürü, dut
ve yabani mantar toplamak Letonların nesiller boyu en sevdikleri işlerden
olmuştur. Temmuz’dan Eylül’e kadar Leton ormanları, hasır sepetlerini çilekler,
ağaç çilekleri, yaban mersinleri, kızılcıklar ve mantarlarla dolduran
Letonlarla dolu olur.
Letonlar Ve Çiçekler
Letonlar çiçeklerini çok sever ve onları insanları (kadın
erkek), mekânları veya olayları onurlandırmak adına cömertçe sunarlar. Çiçek
konusunda zevkler değişkenlik gösterir fakat Letonları çiçek verme konusunda
yönlendiren, çiçek sunma geleneğine ait birtakım yazısız kurallar mevcuttur.
Başka bir kimseye çiçek sunarken, buketteki çiçekler tek sayıda olmalıdır: üç,
beş, yedi veya dokuz. Fakat çiçekleri bir mezara koyarken çift sayıda çiçek
kullanılır. Çiçekler, takdirleri sunmak; bir doğum gününü, yıldönümünü, düğünü,
terfiyi ya da bir başarıyı kutlamak ya da en basitinden bir kimseyi gülümsetmek
için verilir. Eski zamanlardan beri çiçekler, meşe yaprağından çelenkler ve
diğer yabani ot ve çiçek aranjmanları kutlama durumlarında dekorasyon olarak
kullanılmıştır. Letonlar kendilerini, evlerini, ev ve çiftlik hayvanlarını ve
hatta günümüzde arabalarını çiçeklerle süslerler.
Letonlar Ve Ateş
Belki Letonya’nın ılıman Kuzey Avrupa ikliminden dolayı veya
belki de yalnızca Letonların eski geleneklerinden birçoğunu korumuş
olmalarından ötürü ama sonuçta Letonlar ateşe çok düşkündür. Ateş, yaz
gündönümü festivali olan Jani’de, Leton kırlarının yakılan binlerce ateşle
aydınlanması ile önemli rol oynar. Mumlar festival atmosferinin olmazsa olmaz
bir parçası sayıldığından mum olmadan hiçbir Leton bayramı tam sayılmaz. Mumlar
doğum günü pastalarının üzerinde, cenazelerde, pencere içlerinde ve mezuniyet
törenlerinde yakılır. Yeni yıl gecesi birçok Leton yılbaşı ağaçlarını renkli
ampullerdense gerçek mumlarla süslemeyi tercih eder. Mumlar düğünlerde
masalarda bulunur ve mičošana adı verilen geleneksel gece yarısı evlilik
ritüelinde ellerde taşınır. Ahşaptan, seramikten veya metalden yapılan mumluk
ya da şamdanlar da geleneksel Leton sanatı ve el işçiliğinin önemli bir
parçasıdır. Letonlar aynı zamanda hem halka açık büyük etkinliklerde hem de
kişisel partilerde havai fişek gösterilerini severler.
Leton Şarkıları Ve Dansları
Letonlar Ve Bayramları
Letonlar için en
yaygın dört bayram Noel, Yeni Yıl, Paskalya ve Jani’dir (yaz gün dönümü). 24
Haziran akşamı kutlanan Jāņi özellikle kayda değerdir. Çoğu Leton onu açık
havada kırlarda seyreder: insanlar çiftliklerde, çiftlik evlerinde, tarlalarda
ya da ormanlarda bir araya gelir ve alacakaranlık vakti bir tepenin üzerinde,
tercihen de büyük bir meşe ağacının yakınında devasa bir ateş yakarlar. Jani
akşamı Letonya’nın üzerinde uçan herkes, tüm ülkenin binlerce parıldayan ateşle
nokta nokta olmasından dolayı çarpıcı bir ışık gösterisine şahit olacaktır.
Festivale hazırlanmak için özel Jani yemekleri -domuz pastırmalı ve kereviyeli
peynir- hazırlanır ve bol bol yetecek kadar bira sağlanır. Kızlar kendilerini
yabani çiçek çelenkleriyle süslerken oğlanlar başlarını meşe yaprağından
taçlarla donatır. Geleneksel Jani şarkılarının söylenmesi artık daha çok
kaydedilmiş müzik ve sahne performanslarıyla desteklense de gerçekte bütün
Letonlar karakteristik ligo nakaratlarıyla birlikte en az birkaç Jani şarkısı
bilir. Bu dayanıklı Jāņi cümbüşçüleri yeterli dayanıklılıklarıyla büyük kısmını
şarkı söyleyerek ve dans ederek geçirerek, Jani Gününün doğuşunu karşılamak
için tüm gece ayakta kalırlar. Daha romantik eğilimli çiftler geceyi ormanda,
“aşk merdiveni” çiçeğini arayarak birlikte geçirirler.
Letonlar Ve Sembolleri
Letonlar açık bir şekilde vatansever duygularını göstermez
fakat topraklarını ve ülkelerini derinden severler, spor ve kültürdeki
başarılarından dolayı büyük gurur duyarlar. Leton olmanın özü bazı yaygın sembollerde
kodlanmıştır. Bayrak ve Riga’daki Özgürlük Anıtı gibi bazı semboller Leton
devleti ve Leton halkının özgürlüğüyle ilişkilendirilmiştir. Meşe de kendince
gücü, dayanıklılığı, uzun ömrü ve hayatta kalmayı sembolize eder. Bu yüzden
Jani boyunca erkekler tarafından giyilen veya özel başarılara imza atmış
atletler ile deneyimli işçilere sunulan meşe çelengi, tüm bu özellikleri taşır.
Kadınların taktığı çiçek çelenkleri de bu Leton değerlerini taşır. Festival
alanlarını aydınlatan ateş de kendince ışığı ve içtenliği sembolize eder. Ve
1991’den beri de Letonya’yı bağımsızlığına taşıyan “Barikatlar Günü’nde”
yakılmış ateşleri temsil etmiştir. Leton süsleme ve dekorasyon tasarımında
görülen zengin çeşitlilikteki semboller aynı zamanda eski zamanlardan kalma, bilgelik,
güç, güvenlik ve ruhani inançlar gibi çeşitli anlamlar taşır.
Letonlar Ve Dilleri
Dünyadaki Letoncayı konuşan insan sayısı 2 milyonu geçmekte
ve Letonca bunlardan 1,4 milyonunun anadilidir. Letonca Hint-Avrupa dil
ailesine mensuptur ve Litvanca ile birlikte, Slav ve Germanik dil grupları ile
akrabadır fakat ayrı olarak Baltık dil grubunu oluşturur. Leton dili, Litvanca
gibi proto Hint-Avrupa dillerinin hem dağarcık hem de gramer bağlamında çoğu
öğesini korumuş ve bu bakımdan dilbilimcilerin özel ilgisini çekmektedir.
Günümüz yazınsal Leton dili ülke boyunca her kesimde pratik olarak
kullanılmakta, konuşulan Letonca genelde çeşitli yerel lehçelerden öğeler
sergilemektedir. 150 civarında Letonca gazete yayımlanmakta, bu sayı 200 dergi
ve bültenlerle birlikte toplam satış miktarı olarak 110 milyonu bulmaktadır.
Ayrıca her sene Leton dilinde iki bin kadar kitap basılmakta, toplam satış
miktarı olarak yaklaşık 5 milyonu bulmaktadır.
Letonlar Ve İsimleri
Yaklaşık bin tane Leton özel ismi mevcuttur ve Leton
takviminde her gün bir ya da daha fazlası yazar ve bu “isim günü” olarak
adlandırılır. Bir kişinin isim gününde Letonlar genelde tebrikleri, hediyeleri
ve çiçekleri kabul eder ve davet olmaksızın gelecek misafirleri beklemelidir.
Letonca en ünlü erkek ismi Jānis ve onu takip eden Andris, Juris, Edgars, Māris
ve Aivars şeklindedir. En yaygın kadın isimleri Anna, Kristīne, Marija, Inese,
Inga ve Ilze’dir. Özel isimlerde moda değişme eğilimindedir yani yeni ve modern
isimler kullanıma girebilir ve eski, uzun zamandır unutulmuş olan isimler
yeniden ortaya çıkabilir. Fakat bazı yüzyıllarca eski isimler zamana karşı
koymaya devam etmektedir: Kārlis, Ilze, Pēteris, Anna, Juris, vs. Leton
isimlerin çoğunluğu Avrupalı Hıristiyan isimlerinin yerel türevleridir veya
diğer birçoğu komşuluklardan ödünç alınmıştır, yaklaşık yüz tanesi de Letonlara
özgüdür, örneğin Irbe, Sniedze, Viesturs, Dzintars, Auseklis. Bu Leton
isimlerinin birçoğu hayvanları ya da doğaya ait suretleri belirtir; amber,
yıldız, kar ya da bir kuş türü gibi. Örneğin Visvaldis, “herkesi yöneten”
anlamına gelir.
Leton soy isimlerinin yaklaşık yarısı Leton kökenlidir:
Bērziņš, Kalniņš, Ozoliņš. Leton kökenli çoğu soy isim belirli bir nesneyi
belirtir: böylece Leton başbakanları arasında Gailis (Horoz), Krasts (Sahil),
Šķēle (Dilim) isimleri bulunur. Daha az sıklıkla rastlananlar Almanca, İsveççe
ya da Lehçe soy isimlerdir, buna rağmen Rus soy isimleri son yıllarda artış
göstermiştir. Bir kimse soy isimlerini araştırırken, bir ailenin kökenini
belirli bir mahalleye kadar götürebilir.
En sık rastlanan Leton isim ve soy isimleri, 2010
Erkek isimleri
|
Kadın isimleri
|
Soy isimler
|
|
1
|
Jānis
|
Anna
|
Bērziņš
|
2
|
Andris
|
Kristīne
|
Kalniņš
|
3
|
Juris
|
Inese
|
Ozoliņš
|
4
|
Edgars
|
Inga
|
Jansons
|
5
|
Māris
|
Ilze
|
Ozols
|
6
|
Aivars
|
Līga
|
Liepiņš
|
7
|
Mārtiņš
|
Dace
|
Krūmiņš
|
8
|
Pēteris
|
Anita
|
Balodis
|
9
|
Ivars
|
Marija
|
Eglītis
|
10
|
Kaspars
|
Ieva
|
Zariņš
|
11
|
Valdis
|
Iveta
|
Pētersons
|
12
|
Uldis
|
Diāna
|
Vītols
|
13
|
Aigars
|
Sandra
|
Kļaviņš
|
14
|
Kārlis
|
Aija
|
Kārkliņš
|
15
|
Aleksandrs
|
Rita
|
Vanags
|
Kaynak: Letonya Enstitüsü
0 yorum:
Yorum Gönder