Letonya Tarihi

Zaman	Olay
~ M.Ö. 3000	Fin-Ural halkı, bugünkü Fin, Eston ve Livlerin (Livonyalılar) ataları, Baltık denizine ulaşır.
~ M.Ö. 2000	Baltık halkı, bugünkü Litvanyalıların ve Letonların ataları Baltık bölgesine ulaşır.
~ M.S. 100	Romalı tarihçi Tacitus, Germania adlı eserinde, Suevik (Baltık) denizinin sağındaki kıyıda yaşayan, çalışkan çiftçiler ve amber toplayıcıları olan Aestiilerden bahseder. Amber Romalılar tarafından büyük rağbet görmektedir, Baltık denizinin doğu kıyısında amber ticareti gelişmiştir.
9.–11. Yy	Baltık bölgesinde Viking akınları ve fetihleri. Proto-Letonlar arasından Kuronyalılar (günümüzde Batı Letonya ve Litvanya), İskandinav Vikinglerin korkulu rakipleri olarak geçer.
Geç 12. Yy	Alman tüccarların ve Hristiyan misyonerlerin gelişi. Liv (Livonyalı) bölgelerinde, Daugava'nın aşağısında ilk yerleşim yerlerinin kurulması.
1198	Baltıkları hristiyanlaştırmak için seferlerin başlaması. Bu zamanda, Livler hariç, proto-Leton Kuronyalılar, Semigalyanlar, Selonyalılar ve Latgalyalılar (isimleri tüm Leton halkının ismine dönüşmüş topluluklar) kendi beyliklerini evvelce kurmuş ve rakiplerine karşı koymuştur.
1201	Riga şehri, bir Liv köyü yakınlarında, Ridzene ve Daugava nehirlerinin birleştiği yerde kuruldu. Kılıç Kardeşliği ve sonrasında Livonya Yoldaşlığı tarafından Baltıkların fethi için bir merkez haline gelmiştir. Rīga aynı zamanda 1282'de, Hansa Birliği'ne katılarak büyük bir ticaret merkezi olmuştur.
~ 1300	Bugünkü Letonya ve Estonya'ya yapılan Alman seferleri esas olarak sonuçlandı. Bölge, beş beylikten, dört piskoposluk ve Livonya Yoldaşlığı devletinden oluşan intizamsız bir konfederasyonun başlangıcı ile birlikte Livonya (Livlerden) olarak anılmaya başladı. Ayrıca, kuzey Estonya, Danimarka krallığı tarafından yönetiliyordu. Almanlar şehirlerde yönetici sınıf olmaya başladı. Alman şövalyeleri, toprak sahibi baronlar haline geldi ve ayrıcalıklarını I. Dünya Savaşı'na kadar ellerinde tuttular.
1501-1503	Livonya Yoldaşlığı'ndan Usta Walter von Plettenberg'in altında, büyük sayılarda yerel askerlerle Livonya ordusu, Rus Çarı III. Ivan'ın kuvvetlerini savuşturarak bir barış anlaşması imzaladı.
1561	Livonya Konfederasyonu varlığını sona erdi. Rus Çarı IV. Ivan'ın (Korkunç Ivan) ordusunun akınlarıyla Danimarkalı ve Leh-Litvanyalı kuvvetler, Livonya Yoldaşlığı'nın son ustası Gotthard Keppler, Leh-Litvanyalı kral Sigismund II Augustus'a teslim oldular. Kurlandiya'nın, Daugava'nın batısındaki toprakların Dükü olur. Alman toprak sahibi soylulara Polonya kralı tarafından geniş ayrıcalıklar verildi. Bugünkü Daugava'nın doğusuna doğru Leton toprakları Leh egemenliği altına girdi. Leton topraklarındaki savaşlar 1583'e kadar sürdü.
1585, 1586	Katolik ve Lutheran din kitapları Leton dilinde basılan ilk kitaplar oldu. Letonya'nın büyük bölümü 16. Yüzyılda Lutheran oldu. Doğu Letonya, Latgale (Latgalya), bugüne kadar genel olarak Katolik kaldı.
1621	1600'den beri yapılan savaşlardan sonra Rīga, Gustavus Adolphus'un altında İsveç tarafından fethedildi. İsveç kralları, Alman baronların ayrıcalıklarına son verdiği için, Kuzey Letonya ve Estonya'daki yönetimleri
1650 ler	Kurlandiya Dükalığı'nın doruk noktası: Dük Jacob, Afrika'da Gambia'da ve Leton yerleşimcilerle Karayip adalarından Tobago'da koloniler kurar.
1710	Riga, Kuzey Savaşı (1700-1721) sırasında Çar I. Peter'in (Deli Petro) Letonya' yı işgali sonrası Letonya topraklarının Rus İmparatorluğuna bağlanması.
1818, 1820	Kurlandiya ve Livonya illerinde kölelik kaldırılır. Leton köylüler görünürde özgürlüklerini kazanır fakat topraklarını kaybederek, gerçekte sözleşmeli köleler haline gelir. Letonlar ancak yüzyılın ortalarında toprak satın alma hakkına sahip olurlar. Latgale'de kölelik ancak 1863'te Rus egemenliğinin sonlanması ile kalkar.
Geç 19. yy	Uyanış
1905	1905 Rus İhtilali Letonya'da iki niteliği ortaya koyar: eğitimli Letonlar ve Letonya Sosyal Demokrat İşçi Partisi tarafından yönetilen, güçlü milli duygularla hem işçiler hem de çiftçiler tarafından yapılmış bir ihtilaldir. Devrim popüler düzeyde uygulanan demokrasi için bir eğitim alanı haline gelir. Hem Çar'ın yönetiminin hem de toprak sahibi Alman seçkinlerin aleyhine döner. Alman baronluk köşklerinin yakılması yaygın bir durum haline gelir. Rus yönetimi Alman seçkinler tarafından iyi karşılanan ülkeye ceza seferleri düzenler. Yüzlercesi vurulmuş, binlercesi ya sürgün edilmiş ya da ülkeyi terk eder.
1914-1918	I. Dünya Savaşı Letonya'ya büyük zarar verir. 1915'ten 1917'ye topraklarının yarısı, 1918'de ise tamamı Alman kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir. 1915'ten itibaren Leton toprakları üzerinde ağır savaşlar olmuştur. 700,000 kadarı, çoğu Rusya'ya olmak üzere sığınmacı haline gelir. Rus ordusunda hizmet veren Leton askerleri büyük kayıplar yaşar.
1915	Riga'yı Alman ordusuna karşı savunma amacıyla, Rus ordusundaki Leton subayların komutanlığında Leton askeri birliklerinin, Leton Piyade taburlarının ve sonrasında alaylarının kurulması. 1917-18'de Almanlar ülkeyi alınca çoğu Rusya'ya gider ve Komünist devrime katılır.
18 Kasım 1918	Birinci Dünya Savaşı ateşkesinden bir hafta sonra bağımsızlık ilan edilir fakat Letonya hâlâ Alman işgali altındadır. Geçici hükümet Kārlis Ulmanis. tarafından yönetilir. Yeni devlet, aralarında Leton Piyadeler ile birlikte Kızıl Ordu tarafından tehdit edilir.
17 Aralık 1918	Sovyet Letonya ilan edilir. 3 Ocak 1919'da Riga Sovyet birlikleri tarafından işgal edilir. Sovyet rejimi acımasızca dehşet saçarak yönetime başlar.
1919-1920	İstiklal Savaşı. Geçici ulusal hükümet ilk olarak Komünist yönetime karşı savaşmak için Alman düzensiz birlikleri ve yerel iç güvenlik kuvvetlerinden yardım almaya zorlanır. Hükümet ve müttefikleri Liepaja'ya çekilir. Bir Alman darbe girişimi sonuçsuz kalır fakat geçici bir Alman ve Leton hükümeti kurulur. Alman birlikleri 22 Mayıs'ta Kızıllardan Riga'yı geri alır fakat Sovyet birliklerinin üzerine gitmek yerine, Kuzey Letonya'daki müttefik Leton ve Eston kuvvetlerine saldırır. Geri püskürtülürler ve Riga Leton kuvvetleri tarafından alınır. Geçici hükümet Riga'ya geri döner.
11 Kasım 1919	Şehri ele geçirmek için Almanlardan son bir girişim, Bermondt-Avalov komutanlığında Leton birlikleri kılığında sahte bir Batı Rusya Gönüllü Ordusu ile ve İngiliz ve Fransız savaş gemilerinin ateş gücü desteğiyle yapılır, Riga'nın sol kıyısı ele geçirilir ve bir ay süren yenişememe durumu sonlanır.
11 Ağustos 1920	Sovyet Rusya'yla, Rusya'nın koşulsuz olarak Letonya'nın bağımsızlığını ve egemenliğini kabul ettiği, önceden Rus devletine ait olan Leton egemenliği üzerindeki haklarından gönüllü olarak sonsuza dek feragat ettiği bir barış anlaşması imzalanır.
1 Mayıs 1920	Seçilen Anayasal Meclis, geçici bir yasama organı olarak, bir anayasa hazırlama temel görevi ile çalışmalarına başlar. Sonuçları büyük olan Tarım Reformu yasası 16 Eylül 1920'de geçer. Sahipli Alman arazileri kamulaştırmış ve İstiklal Savaşı'na katılmış olanlara hususi önem vererek araziye sahip olmayanlara arazi dağıtmıştır.
26 Ocak 1921	Letonya'nın bağımsızlığı başta Müttefikler Yüksek Kurulu ve daha sonrasında diğer devletler tarafından tanınmıştır. Letonya 22 Eylül 1921'de Milletler Cemiyeti'ne katılır.
22 Şubat 1922	Anayasal Meclis, Letonya Cumhuriyeti Anayasası'nı kabul eder. Letonya'nın bağımsız, egemen gücün halka ait olduğu demokratik bir devlet olduğunu ilan eder. Devletin statüsünü yalnızca referandum ile halk değiştirebilir.
7-8 Ekim	İlk Saeima (parlamento) seçimleri. Saeima 7 Kasım ve 14 Kasım 'da toplanarak Jānis Čakste'yi Letonya'nın ilk başkanı olarak seçer. İlk bağımsızlık dönemi boyunca dört Saeima seçilmiştir.
15 Mayıs 1934	Başbakan Kārlis Ulmanis kansız bir darbe düzenler. Saeima dağıtılır ve tüm siyasi partiler yasaklanır. Avrupa'nın birkaç ülkesi gibi Letonya da otorite yanlısı bir devlet olur. Totaliter bir rejimden uzak olmasına rağmen, hükümet görüş ayrılıklarına müsamaha göstermez ve buyruklarla yönetime devam eder.
30 Kasım 1937	Stalin'in büyük terörünün bir parçası olarak, Sovyet yetkililer Leton kuruluşların ve kültürel kurumların kapatılmasını ve SSCB'de oturan ve yabancı ajan şüphelisi Letonların topluca tutuklanmaları emrini verir. 25,000 kadarı tutuklandı, 16,500'i idam edildi.
23 Ağustos 1939	Hitler'in dışişleri bakanı Ribbentrop ve Stalin'in dışişleri bakanı Molotov, Hitler'in Polonya ve daha sonrasında Batı Avrupa'ya saldırmasına müsaade veren, Hitler-Stalin Paktı olarak da bilinen bir saldırmazlık paktı imzaladı. Pakt, Finlandiya, Estonya, Letonya ve Romanya'nın bazı kesimlerini Rusya'nın etki alanı olarak belirleyen gizli protokollere sahiptir. 28 Eylül'de, Litvanya'yı Sovyet etki alanına dâhil eden ve Sovyet etki alanındaki etnik Almanların bölgeyi terk etmesine müsade eden bir Dostluk ve Sınır Paktı imzalanır.
5 Ekim 1939	Letonya Sovyetler Birliği ile, Letonya'nın bağımsızlığını güvenlik altına alan fakat 25,000 kadar Sovyet askerinin Batı Letonya'da konuşlanmasına müsaade veren bir Karşılıklı Yardım Anlaşmasını tehdit altında imzalar. Finlandiya böyle bir anlaşmayı imzalamayı reddedince Sovyetler Birliği saldırıya geçer. 1940 Mart'ında Finlandiya teslim olmaya zorlanır.
16 Haziran 1940	Sovyetler Birliği, Karşılıklı Yardım Anlaşması'nın ihlali iddiasıyla altı saat içinde cevaplanmak üzere, bir hükümet kurulması ve sınırsız sayıda Sovyet birliklerinin ülkeye girişi talepleriyle bir ultimatom verir. Çok sayıda Sovyet birliği sınırda toplanır ve 15 Haziran'da Litvanya'yı işgale başlar.
17 Haziran 1940	Ulmanis hükümetinin rızasıyla Sovyet birlikler ülkeyi işgal eder. Stalin'in hükümet temsilcisi Andrei Vishinsky, Büyük Temizlik'in savcısı, demokratik teslim almayı denetlemek üzere gelir.
21 Temmuz 1940	Tek partili bir seçimle komunistler iktidara gelir.
5 Ağustos 1940	Letonya Sovyetler Birliği'nin 15. Cumhuriyeti olur. Bu birleşme çoğu Batı hükümetleri tarafından hiçbir zaman hukuki olarak tanınmaz. Uluslar arası hukukta Letonya Cumhuriyeti varlığını sürdürür. ABD, Birleşik Krallık ve bazı diğer ülkelerde Leton elçilikleri ve diğer diplomatik mümesillikleri çalışmaya devam eder. 51 yıl sonra 21 Ağustos 1991'de fiili bağımsızlık tekrar sağlanır.
14 Haziran 1941	Moskova'da gelen emirle 15,000'den fazla Leton vatandaşı Sovyetler Birliği'nin uzak bölgelerine sürgün edilir. Erkekler ailelerinden ayırılmış, Sovyet Ceza Kanunu'nun 58. Maddesine göre
22 Haziran 1941	Nazi Almanyası SSCB'ye saldırır. Kızıl Ordu bozguna uğrayarak geri çekilir. 50,000 civarı Leton sakini ya Letonya'ya kaçar ya da tutsak alınır. 1 Temmuz'da Riga Alman kuvvetleri tarafından işgal edilir. 7 Temmuz'da Leton topraklarının tümü Almanların eline geçer. Nazi Almanyası Letonya'yı Sovyet toprağı olarak değerlendirir ve bağımsızlığını hiçbir şekilde tanımaz.
Temmuz-Aralık 1941	Alman SD Ajan Ekibi A Letonya'nın yüzlerce Letonu da kapsayan Yahudi nüfusunun kitlesel kıymını başlatır ve önderlik eder. Letonya'da savaş öncesi dönemden 94,000 Yahudi soykırımda öldürülür. Diğer komunist, Çingene ve akıl sağlığı bozuk kişiler de Almanların emriyle öldürülür.
12 Ekim 1941	201. Leton Piyade Bölüğü yaklaşık 10,000 askerle Stalin'in emriyle Rusya'da kurulur. Bir yıl sonra bölük 43. Leton Muhafız Bölüğü olur ve 1944'te Kızıl Ordu tarafından işgal edilen topraklarda askere yazılan erkeklerden arta kalanlarla 130. Leton Piyade Birliği kurulur. Savaş boyunca yaklaşık 80,000 Leton Sovyet silahlı birliklerinde görev alır.
Temmuz 1944	Kızıl Ordu Leton topraklarına yeniden girer. Batıya doğru göç yolculukları başlar. Yaklaşık 5000 kişi hayatlarını tehlikeye atar ve İsveç kıyılarına ulaşır, kadarı da batıdaki Alman ya da Almanların elindeki topraklara tahliye edilir ve zor altındaki işçilere ve toplama kamplarına dâhil edilir.
6 Ekim 1944	Moskova'nın emriyle Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Yüksek Sovyetleri Abrene (şimdiki Pitalova) şehrini ve altı ilçeyi Sovyet Rusya'ya teslim eder.
13 Ekim 1944	Sovyet birlikleri Riga'yı alır. Leton Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hükümeti geri döner. Alman Kuzey Askeri Bölüğü Kurzeme'ye (batı Letonya'ya) kaçar, en az altı büyük Sovyet saldırısına karşı koyar ve savaşın sonuna kadar dayanır.
1944-1956	Orman Kardeşliği olarak da bilinen Leton ulusal partizanları savaştan sonra Sovyet işgalcilere ve işbirlikçilerine savaş açar. 1944'te cephe kapanır kapanmaz silahlı direniş başlar ve 1945 Mayıs'ında savaşın bitmesiyle tüm Letonya'yı sarar. Partizanların, sivil destekçileri saymaksızın 15-20,000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Sovyet yetkililer partizanlara karşı birlikleri ve yerel Komünist Parti aktivistlerini gönderir ve partizan birliklerine sızmaları için KGB ajanlarını görevlendirir.
20 Şubat 1945	Almanların onayıyla ulusal bir Leton Meclisi kurulur, Potsdam'da toplanır ve geçici olarak hükümet benzeri Leton Ulusal Komitesi seçimlerini gerçekleştirirler.
8 Mayıs 1945	Savaşın sonunda, Letonya nüfusunun yaklaşık üçte biri Letonya dışına dağılmıştır. Batıdaki yaklaşık 120,000 Leton geri dönmeyi reddeder ve nihayet Birleşik Krallık, ABD, Kanada, Avustralya ve diğer ülkelere yerleşir. SSCB'nin diğer kesimlerinden yerleşimciler Letonya'ya gelmeye başlar. 1960lar ve 1970lerde geniş çapta endüstrileşme ile göçlere teşvik edilerek, 1935 sayımında nüfusun 3/4'ü kadar olan Letonların oranını 1989'da yarımın biraz üzerine kadar düşürmüştür.
9 Mayıs 1945	Aralarında bir bölük Leton paralı askerle birlikte Kurzeme'deki Alman ordusu teslim olur. Halk üzerindeki Sovyet baskısı tüm Letonya'ya yayılır. On binlercesi tutuklanır, hapise gönderilir ve ağır işçi kamplarına gönderilir.
15 Ağustos 1945	Batı Almanya'da merkezi bir Leton Komitesi, Letonya dışında Batıdaki Leton kuruluşların ilki olarak kurulur. Göçmen kamplarında ve diğer ülkelere yapılan dış göçlerden sonra, merkezi ve yerel temsili kuruluşlar, kilise toplulukları, okullar, kültürel ve gençliğe dair kuruluşlar tesis edilir; aktif bir sosyal ve kültürel hayat doğar.
25 Mart 1949	Kollektifleşmek istemeyen Leton çiftçilere ve Leton partizan destekçilerine karşı ikinci bir kitlesel sınır dışı etme kararı alınır.
Temmuz 1959	Sovyet ve Leton Komünist partileri Ruslaştırma ve sömürgeleşme eğilimine karşı Leton ulusal komünistlerine göz açtırmamaya başlar. Parti içinde fikir ayrılıkları devam eder ancak 1972'de Sovyet politikalarını protesto eden bir mektup Komünist partilere ve Batı basınına ulaşır.
1986	Kritik yayımların alevlendirmesi ile Daugava'ya yapılacak bir hoidroelektrik santrale karşı isyan başlar. Daha sonrasında Riga'ya yapılacak bir yeraltı demiryolu projesi de, halk eylemleri ile durdurulan, çevre açısından tartışmaya açık projeler listesine eklenir.
14 Haziran 1987	Bir yıl öncesinde kurulmuş olan Helsinki-86 insan hakları grubu, Riga'daki Bağımsızlık Anıtı önünde Sovyet sürgünlerinin kurbanları anısına çok sayıda insanı etkileyen izinsiz bir gösteri düzenler. Özellikle 25 Mart ve 14 Haziran (toplu sürgünler), 23 Ağustos (Hitler-Stalin paktı) ve 18 Kasım (Leton Bağımsızlık Günü) olmak üzere anma günlerinde yapılan toplu gösteri ve protestoların başlangıcıdır.
1-2 Haziran 1988	Genişletilmiş özel bir Leton Yazarlar Birliği genel toplantısı, Leton dilinin rolünü güçlendirilmesi ve bağımsız kültürel kurumların tesis edilmesi amacıyla daha geniş bir kültürel bağımsızlık çağrısı yapar. Sovyet yönetimi boyunca ilk defa 17 Haziran 1940'taki ele geçirme açıkça işgal olarak nitelendirilir. Haziranda ilk defa ulusal bayrak sokaklarda taşınır; ulusal marş Haziranda okunur. Şubat 1990'da Bağımsız Letonya'nın ulusal bayrağı ve arması Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin resmi devlet sembolleri haline gelir.
8-9 Ekim 1988	Letonya Halk Cephesi (LHC) kurulur ve yüz binlerce kişi üyeliğini koyar. Özgürlük adına öncü bir kuvvet haline gelir.
4 Mayıs 1990	1940 Mart seçimlerini kazanan LPF delegeleri Sovyet Koneyine 3/2 çoğunluk sağlamış ve Sovyet işgalini ve yönetimini yasa dışı ilan etmiş ve 1922 anayasasını yeniden geçerli kılan ve Letonya Cumhuriyeti ismini kabul eden bir yasa çıkarmışlardır. Kanun yeni Saeima'nun kurulmasına ve tam bağımsızlığın sağlanmasına kadar bir geçiş dönemi temin eder.
13 Ocak 1991	SSCB güçlerinin Litvanya kurumlarına saldırısını protesto etmek amacıyla yapılan gösteri Riga'da takriben 500,000 kişinin dikkatini çeker. Old Town içinde ve önemli objelerin etrafında 100,000 kadar silahsız kuvvet tarafından korunan barikatlar kurulur. Birçoğu Sovyet güvenlik güçleri tarafından vurulur ve öldürülür fakat ağır güç kullanımı olmamıştır.
21 Ağustos 1991	Mikhail Gorbachev başkanlığındaki Sovyet hükümetini devirme amacıyla düzenlenen darbe girişimi başarısız olur, Leton Yüksek Konseyi Anayasal Kanunu geçirerek, 1922 anayasasına dayanarak Letonya'yı bağımsız demokratik bir cumhuriyet olarak ilan eder ve 4 Mayıs 1990'da kararı alınan geçiş dönemini sonlandırır. Ada, diplomatik ilişkilerini yeninde kuran ilk devlet olur. Başkan Boris Yeltsin imzası altında Rus Federasyonu 23 Ağustos'ta, 6 Eylül'de de Sovyetler Birliği Letonya 'nın bağımsızlığını tanır. 18 Eylül'de Letonya Birleşmiş Milletler üyesi olur.
5-6 Haziran 1993	Birinci bağımsızlık döneminden itibaren beşinvi Saeima seçimleri yapılır. 6 Temmuz'da toplanan Saeima 7 Temmuz'da yeni yapılandırmadan sonraki ilk başkan olarak Guntis Ulmanis'i seçer. 1999'da, Vaira Vīķe-Freiberga'ya görevi bırakır. 2007'de, Valdis Zatlers Başkanlık koltuğunu devralır.
31 Ağustos 1994	Rus askeri birlikleri Leton topraklarını terk eder. Eylül 1939'dan beri ilk defa Letonya topraklarında yabancı birlikler bulunmamıştır. Skrunda'daki stratejik konum bulucu 4 Mayıs 1995'te yok edilir. Kalan Rus konum bulucular 31 Ağustos 1998'de kullanımdan kaldırılır.
29 Mart 2004	Letonya Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı üyesi olur. NATO'nun Bosna-Hersek ve Afganistan görevlerinde rol almıştır.
4 Mayıs 2004	Letonya Avrupa Birliği üyesi olur.
28-29 Kasım 2006	Letonya NATO zirvesine ev sahipliği yapar.
18 Kasım 2010	Letonya, 39 senesi özgür olmak üzere bağımsızlığının 92. Yıldönümünü kutlar.

Kaynak: Letonya Enstitüsü

Etiketler: Avrupa Birligi, baltik halklari, latvia history, letonya tarihi, NATO, sovyetler birligi, SSSR. SSCB